Αντιπυρικός κήπος. Επιλογή δέντρων και φυτών για την προστασία του σπιτιού από πυρκαγιά

Προτείνουμε ένα πλάνο για τον σχεδιασμό ενός αντιπυρικού κήπου. Ενός κήπου που θα προστατεύσει το σπίτι μας από μία δασική πυρκαγιά που μπορεί να το απειλήσει.

Στο άρθρο “Χαρακτηριστικά δασικής πυρκαγιάς” μιλήσαμε για τη φύση και χαρακτηριστικά της δασικής πυρκαγιάς. Βασιζόμενοι σε όσα αναφέρθηκαν σε αυτό, θα προτείνουμε ένα πλάνο για τον σχεδιασμό ενός αντιπυρικού κήπου. Ενός κήπου που θα προστατεύσει το σπίτι μας από μία δασική πυρκαγιά που μπορεί να το απειλήσει.

Δημιουργία αντιπυρικής ζώνης με φυτά γύρω από το σπίτι

Ο στόχος του αντιπυρικού πλάνου προστασίας του σπιτιού μας, είναι η φωτιά να παραμείνει επιεδαφεία και περιμετρικά του σπιτιού και να μην εξελιχθεί σε εναέρια.

Ας δούμε πως θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτό.

Σύμφωνα με την Πυροσβεστική υπηρεσία αν το σπίτι βρίσκεται σε δασική έκταση η αντιπυρική ζώνη περιμετρικά του σπιτιού πρέπει να έχει πλάτος τουλάχιστον 10 μέτρα.

Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε απευθείας από την Πυροσβεστική υπηρεσία (πηγή 1).

Βήματα για τη δημιουργία αντιπυρικής ζώνης γύρω από το σπίτι

Καθαρισμός νεκρής και ξερής επιεδάφιας ύλης (ξερά φύλλα, ξερά χόρτα και κλαδιά, απομάκρυνσή φρύγανων).
Κλάδεμα και διαμόρφωση δέντρων ώστε η κόμη να απέχει τουλάχιστον 1,5 μέτρο από το έδαφος, όσο πιο ψηλά τόσο το καλύτερο. Είναι σημαντικό για την αρχιτεκτονική του φυτού να έχει κυπελλοειδές σχήμα για να αποφευχθεί η πτώση σε περίπτωση θυελλωδών ανέμων. Τα ξερά και τα σπασμένα κλαδιά πρέπει να αφαιρούνται. (Φωτογραφία 1).

Με την πρώτη δράση μειώνουμε την εύφλεκτη ύλη που θα μετέτρεπε την φωτιά σε εναέρια και εν δυνάμει πυρκαγιά επικίνδυνη για το σπίτι.

Με την δεύτερη δράση αυξάνουμε την απόσταση της επιεδάφειας φωτιάς από την κόμη του δέντρου δηλαδή μειώνουμε τις πιθανότητες εξάπλωσης μέσω επαγωγής και ειδικά μέσω της ακτινοβολίας της φλόγας όπως είδαμε στους τρόπους μετάδοσης της θερμότητας (βλέπε σχετικό άρθρο).

Αγριελιά που κάηκε ολοσχερώς στην Πυρκαγιά του 2012, πρεμνοβλάστησε από τις ρίζες. — Φωτογραφία 1. Αγριελιά που κάηκε ολοσχερώς στην Πυρκαγιά του 2012 η οποία πρεμνοβλάστησε από τις ρίζες. Η απόσταση του εδάφους από την κόμη του δέντρου είναι πάνω από 1,5 μέτρο. Τα ξερά χόρτα στο έδαφος έχουν κοπεί στις αρχές Ιουνίου. Η ελιά όπως και ο σκίνος είναι οι βασικοί αυτοφυείς θάμνοι του μεσογειακού οικοσυστήματος, επιλέξαμε να μην τους κόψουμε τελείως αλλά να τους διαμορφώσουμε έτσι ώστε η φωτιά να μην επεκταθεί στην κόμη.

Επιλογή φυτών για δημιουργία αντιπυρικής ζώνης

Πόες

Ας αρχίσουμε με του καλύτερους συμμάχους τα παχύφυτα ειδικά την οικογένεια carpobrotus (στα ελληνικά ονομάζεται Μεσημβριάνθεμο ή μπουζί) με καταγωγή από την Νότια Αφρική. Είναι έρπων φυτό με εξαιρετικά παχιά φύλλα, τα οποία του επιτρέπουν να ανταπεξέρχεται σε συνθήκες ξηρασίας καθώς αποθηκεύει μεγάλες ποσότητες νερού στα φύλλα και στους βλαστούς (Φωτογραφίες 2, 3).

Στα ενδημικά ήδη τα πιο χοντρά φύλλα τα έχει το Φασκόμηλο.

Άλλα παραδείγματα παχύφυτων είναι τα εξής:

Aloevera (Αλόη Βέρα)

Καλανχόη

SempervivumTectorum

Κρασούλα

Εχεβέρια (Echeveria)

Αγαυή

Αιώνιο (Aeonium)

Ο πολλαπλασιασμός αυτών των φυτών είναι πολύ εύκολος.

Από Οκτώβριο έως Μάιο κόβουμε έναν βλαστό και τον τοποθετούμε είτε στο σημείο φύτευσης η σε κάποια γλάστρα. Διατηρούμε το έδαφος σχετικά υγρό και το φυτό θα βγάλει ρίζες. Προτιμώ να μεταφυτεύω τα φυτά την υγρή φάση του χρόνου, αν και είναι πολύ ανθεκτικά στην ξηρασία. Τα παχύφυτα είναι επιρρεπή στον παγετό οπότε δεν ενδείκνυνται για ηπειρωτικές περιοχές.

Τα φύλλα μεσηβριάνθεμου συλλέχτηκαν στις αρχές Αυγούστου. Όπως φαίνεται, η υγρασία που συγκρατούν είναι μεγάλη. — Φωτογραφία 2. Τα φύλλα μεσηβριάνθεμου συλλέχτηκαν στις αρχές Αυγούστου. Όπως φαίνεται, η υγρασία που συγκρατούν είναι μεγάλη και ανάλογα χρειάζεται μεγάλο θερμικό φορτίο για να τα κάψει. Επιπρόσθετα, τα παχύφυτα συναγωνίζονται τη μονοετή βλάστηση, μειώνοντας έτσι το χρόνο και κόπο καθαρισμού των ξερών χόρτων το καλοκαίρι.

Φωτογραφία 3. Την Άνοιξη το μεσηβριάνθεμο ανθίζει την αναμενόμενη ώρα.

Θάμνοι

Οι θάμνοι δυσχεραίνουν την επίτευξη δημιουργίας αντιπυρικής ζώνης γύρω από το σπίτι, καθώς ενώνουν την επιεδάφεια με την εναέρια καύσιμη ύλη.

Συνεπώς είναι ωφέλιμο οι θάμνοι γύρω από το σπίτι, όπου είναι δυνατό, να διαμορφώνονται και αυτοί ως δέντρα.

Όπως είδαμε στην φωτογραφία 1 με σωστό κλάδεμα ένας θάμνος μπορεί να μετατραπεί σε δέντρο.

Όσο πιο γρήγορα ξεκινήσει το κλάδεμα σε σχέση με την ηλικία του θάμνου τόσο πιο εύκολη η διαμόρφωσή του σε δέντρο.

Η αλήθεια είναι ότι τα πρώτα χρόνια τα δενδρύλλια θα είναι απροστάτευτα στην φωτιά διότι θα έχουν μικρό ύψος.

Αν υπάρχει μια εξαίρεση ως θάμνος, αυτή είναι η Πικροδάφνη όπου στην περίπτωση μας ανταπεξήλθε ως φράχτης καθώς τσουρουφλίστηκε αλλά δεν κάηκε ολοσχερώς παρότι υπήρχε μεγάλο θερμικό φορτίο (μεγάλη μάζα ξερών κλαδιών κοντά στον φράκτη).

Τέλος, η Φραγκοσυκιά είναι επίσης ιδανική ως φυσική προστασία από δασική πυρκαγιά καθώς είναι παχύφυτο, περιέχει πολύ υγρασία και συνήθως έχει ύψος θάμνου.

Δέντρα

Τα πλατύφυλλα είδη δέντρων είναι ιδανικά για πυροπροστασία, με προσωπικό αγαπημένο την Πλατανομούρια, λόγω της πλούσιας σκιάς και του γρήγορου ρυθμού ανάπτυξης.

Άλλα είδη δέντρων που ευδοκιμούν στη μεσόγειο και είναι κατάλληλα για πυροπροστασία είναι:

η Βελανιδιά (αναλόγως με την γεωγραφική τοποθεσία που μένουμε ,διαλέγουμε την ανάλογη ποικιλία (πηγή 2))
η Κουτσουπιά
η Χαρουπιά
η Κουμαριά
η Φιστικιά
η Λεύκα
o Φίκος
η Παυλώνια
και ο Πλάτανος

Τα τελευταία τρία είδη δέντρων χρειάζονται πιο εντατικό πότισμα.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι για τα πρώτα χρόνια της ζωής τους (1-3 ετών) τα συγκεκριμένα δέντρα χρειάζονται πότισμα τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα τους καλοκαιρινούς μήνες.

Για την λίπανση των δέντρων χρησιμοποιώ το δικό μου κομπόστ, ρίχνοντας μια φορά τον χρόνο στα τέλη του χειμώνα.

Δέντρα που αποφεύγω καθώς δεν βοηθούν στην πυροπροστασία

Αποφεύγω να έχω γύρω από το σπίτι κωνοφόρα ή αλλιώς πευκόφυτα. Πιο συγκεκριμένα Πεύκα, Κυπαρισσοειδή.

Η μικρή φυλλική επιφάνεια σε συνδυασμό με το ρετσίνι στο φύλλο καθιστούν τα συγκεκριμένα είδη πιο εύφλεκτα σε σχέση με τα πλατύφυλλα (φωτογραφία 4).

Τα συγκεκριμένα είδη επίσης δεν πρεμνοβλαστούν δηλαδή σε αντίθεση με τα πλατύφυλλα δεν θα “πετάξει” το δέντρο από τις ρίζες νέους βλαστούς.

Φωτογραφία 4. Στην τραγωδία στο Μάτι η βλάστηση σε συντριπτικό ποσοστό αποτελούνταν από πεύκα. Σκοπός δεν είναι να δαιμονοποιηθούν τα είδη αυτά όμως από την στιγμή που εγκαταστήσαμε οικισμούς σε δάση θα πρέπει να σκεφτούμε πως θα τα διαχειριστούμε ώστε να μην ξαναζήσουμε μία μέρα σαν την 23η Ιουλίου του 2018 ( πηγή 3).

Αποφεύγω επίσης φυτά και δέντρα με καταγωγή από την Αυστραλία

Η δεύτερη κατηγορία δέντρων και φυτών που αποφεύγω να υπάρχουν γύρω από το σπίτι, είναι τα είδη με καταγωγή την Αυστραλία. Όπως: ο Ευκάλυπτος, οι ακακίες Αυστραλίας (μιμόζα, κυανόφυλλη ακακία), ο καλλιστήμονας.

Τα Αυστραλιανά οικοσυστήματα έχουν αναπτύξει και αυτά μηχανισμούς προσαρμογής στην φωτιά και σε συνδυασμό με τα έλαια που περιέχονται στα συγκεκριμένα είδη καθίστανται εξαιρετικά εύφλεκτα (Φωτογραφία 5).

Τέλος, δεν υπάρχει φυτό που δεν καίγεται απλά κάποια φυτά χρειάζονται περισσότερη θερμική ενεργεία για να καούν π.χ. τα (παχύφυτα) και κάποια λιγότερη π.χ. τα (φρύγανα το καλοκαίρι).

Φωτογραφία 5. Αυστραλός πυροσβέστης σε μία άνιση μάχη με την φωτιά. Στα δεξιά ένας φλεγόμενος ευκάλυπτος. Η Αυστραλία το 2009 είχε την φονικότερη μέγα-πυρκαγιά του αιώνα με 173 νεκρούς (Πηγή 3). Η δεύτερη φονικότερη είναι το Μάτι.

Σχεδιασμός αντιπυρικού κήπου στην πράξη

Σχεδιάζουμε τον αντιπυρικό κήπο σε αντιπυρικές ζώνες. Να θυμίσω ότι σύμφωνα με την Πυροσβεστική υπηρεσία, θα πρέπει να υπάρχει γύρω από το σπίτι, μία αντιπυρική ζώνη τουλάχιστον 10 μέτρων.

Από έξω προς τα μέσα. Από μακριά από το σπίτι προς κοντά στο σπίτι, η αντιπυρική ζώνη θα πρέπει να περιλαμβάνει τα ακόλουθα δέντρα και φυτά:

Τα πρώτα 4-5 μέτρα θα είναι τα πρώτα που θα τα πλήξει η φωτιά. Σε αυτή τη ζώνη βάζουμε παχύφυτα επειδή μπορούν να απορροφήσουν μεγάλο θερμικό φορτίο.

Στην επόμενη ζώνη, φυτεύουμε τα πλατύφυλλα δέντρα όπου ακόμη και αν τα φτάσει η φωτιά, θα είναι επιεδάφεια στα ξερά χόρτα. Να θυμίσω ξανά ότι τα επιδάφεια ξερά χόρτα, ναι μεν εξαπλώνουν την φωτιά γρήγορα αλλά, δεν έχουν διάρκεια στην καύση και το ύψος της φλόγας θα είναι χαμηλό δεδομένου, ότι έχουμε κόψει και απομακρύνει τα περισσότερα χόρτα.

Αν το σπίτι έχει τοίχο πάνω από ένα μέτρο η φωτιά σταματάει εκεί έρπουσα.

Όσο ψηλότερος ο τοίχος τόσο μεγαλύτερο θερμικό φορτίο θα απορροφήσει, συνεπώς πιο ασφαλής ο κήπος στο εσωτερικό του σπιτιού.

Να τονιστεί βέβαια πως αν υπάρχουν εύφλεκτα υλικά μέσα στον κήπο (ξύλινες πέργκολες, ξύλινα καθίσματα, ξερά χόρτα) η φωτιά μπορεί να μεταδοθεί με καύτρες.

Όσον αφορά την απόσταση μεταξύ των δέντρων παίζει μεν σημαντικό ρόλο άλλα είναι τόσοι η παράγοντες που θα επηρεάσουν την εξάπλωση όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο, που είναι αδύνατο να προβλεφθεί αν θα γίνει η ανάφλεξη στην κόμη.

Σίγουρα όσο μεγαλύτερη η απόσταση τόσο το καλύτερο.

Ειδικά στην γραμμή μεταξύ της δασικής έκτασης των παχύφυτων και των δέντρων. Από εκεί και πέρα σημαντικότερη είναι η απόσταση από το έδαφος (Φωτογραφία 6).

Φωτογραφία 6. Χριστούγεννα 2021, είχα βγάλει φωτογραφία το συγκεκριμένο πεύκο γιατί είναι το μεγαλύτερο που είχα δει στον νότιο Υμηττό. Από το συγκεκριμένο σημείο έχει περάσει πάνω από μία φορά η φωτιά όταν τράβηξα την φωτογραφία και είμαι σχεδόν σίγουρος ότι πέρασε και το 2022. Η διαμόρφωσή του με τα μακριά κλαδιά και την μεγάλη απόσταση από το έδαφός επέτρεψε σε αυτό το πεύκο να επιβιώσει της πυρκαγιάς παρά την εύφλεκτη φύση του. Θέλω να επισκεφτώ το σημείο και να δω τι απέγινε αυτός ο πευκογίγαντας.

Κόστος κήπου

Το κόστος αγοράς και φύτευσης φυτών και δέντρων γύρω από το σπίτι, είναι για όλους μας μία σημαντική παράμετρος στο σχεδιασμό ενός αντιπυρικού κήπου.

Ευτυχώς, με πολύ μικρό κόστος μπορούμε να πολλαπλασιάσουμε τα παχύφυτα μας και να τα επεκτείνουμε στην αντιπυρική ζώνη.

Στα δέντρα η τιμή εξαρτάται από το μέγεθος. Προσωπικά αγοράζω μικρά δέντρα γιατί μου αρέσει να τα βλέπω να μεγαλώνουν.

Μία άλλη οικονομική αλλά χρονοβόρα λύση είναι η σπορά ή ο πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα.

Το κόστος των μικρών δενδρυλλίων είναι μηδαμινό σε σύγκριση με το τι προσφέρουν σε μας και στα οικοσυστήματα τα πολλά χρόνια που θα ζήσουν.

Διεύθυνση ανέμου & φυτών στον κήπο

Κατά συντριπτική πλειονότητα οι ζημιογόνες πυρκαγιές έχουν βόρειες, βορειοανατολικές διευθύνσεις λόγω των μελτεμιών.

Ο σχεδιασμός του αντιπυρικού κήπου πρέπει να λάβει υπόψη και αυτή την παράμετρος.

Η σωστή προσέγγιση είναι να φανταστούμε πως θα κάψει η φωτιά.

Αυτό δεν είναι δύσκολο. Απλά βγαίνουμε έξω μία μέρα με μελτέμι και παρατηρούμε την διεύθυνση του ανέμου και την αλληλεπίδραση του με την τοπογραφία της περιοχής.

Το σενάριο πιθανόν να έχει μεγάλη απόκλιση από την πραγματικότητα παρόλα αυτά, δίνει μία καλή εικόνα.

Ο κήπος των πλατύφυλλων δέντρων καλό θα είναι να έχει διεύθυνση ανατολική-δυτική και να είναι σε γραμμές για καλύτερη διαχείριση την περίοδο κλαδεμάτων αλλά και για την άρδευση.

Αν ο κήπος των πλατύφυλλων δέντρων έχει διεύθυνση βόρεια προς νότια, σε ένα σενάριο όπου η φωτιά έρχεται από τα βόρεια, τότε αν κάποιου δέντρου η κόμη αρπάξει φωτιά, θα δημιουργηθεί ένα ντόμινο και η φωτιά θα διαδίδεται από δέντρο σε δέντρο.

Αν όμως έχουμε προνοήσει τα πλατύφυλλα δέντρα μας να είναι φυτεμένα σε διεύθυνση ανατολική-δυτική, η κατεύθυνση της φλόγας δεν θα πλήξει την κόμη όλων των δέντρων, αλλά μόνον όσων συναντά με σφοδρότητα.

Ο κίνδυνος σε αυτό το σενάριο, είναι αν έχουμε φυτεύσει την επόμενη δεντροστοιχία πλατύφυλλων δέντρων πολύ κοντά.

Πυρασφάλεια & εξοπλισμός

Σε περίπτωση πυρκαγιάς, το πρώτο και σημαντικότερο που πρέπει να κάνουμε είναι να καλέσουμε την Πυροσβεστική υπηρεσία στο 199 ή 112.

Το νερό είναι το βασικό μέσω πυρόσβεσης, με έμμεσο άλλα και με άμεσο τρόπο.

Άμεσα με την κατάσβεση την ώρα της φωτιάς.

Έμμεσα με την ενυδάτωση των φυτών αλλά και με την τεχνητή βροχή στα φυτά αλλά και στο έδαφος πριν φτάσει η φωτιά.

Αν περάσουν πολλές ώρες το νερό θα εξατμιστεί ,εξαρτάται βέβαια από τις κλιματικές συνθήκες (θερμοκρασία, άνεμος, υγρασία, ώρα ημέρας).

Με αυτόν τον τρόπο η υγρασία στο φυτά αλλά και στην νεκρή καύσιμη ύλη αυξάνεται δυσκολεύοντας την εξάπλωση της φωτιάς.

Ο απαραίτητος εξοπλισμός που χρειαζόμαστε είναι:

Ένα λάστιχο ποτίσματος με μήκος όσο η περιοχή που θέλουμε να προστατεύσουμε.
Μια δεξαμενή νερού, ιδανικά τσιμεντένια στο ψηλότερο σημείο του οικοπέδου (δεν χρειάζεται ρεύμα καθώς το νερό ρέει με πίεση λόγω βαρύτητας).
Αν δεν υπάρχει η δυνατότητα αυτή έχουμε μία αντλία που δουλεύει με μπαταρία.
Μία γεννήτρια σίγουρα είναι χρήσιμη και μερικοί πυροσβεστήρες.
Ανάλογα με την ποσότητα νερού που έχουμε στη διάθεσή μας, υπολογίζουμε το πότε θα επέμβουμε.
Πολύ χρήσιμος εξοπλισμός είναι η μάσκα υψηλής προστασίας και μία μάνικα με πίεση για να αυξήσουμε την ακτίνα που εκτοξεύουμε το νερό.

Όλα αυτά αποτελούν μια επένδυση με κάποιο κόστος. Αν όμως δούμε την διάρκεια ζωής του εξοπλισμού θα δούμε ότι σε βάθος χρόνου τα χρήματα αποσβένονται.

Επίλογος

Συμπερασματικά ο σχεδιασμός της ζώνης πυροπροστασίας γίνεται με σκοπό η πυρκαγιά να παραμείνει έρπουσα και όχι εναέρια για την ελαχιστοποίηση ζημίας στον κήπο και στο σπίτι.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η φωτιά είναι ένα χαοτικό φαινόμενο και δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι δεν θα πάει κάτι στραβά στον σχεδιασμό. Στόχος είναι η ελαχιστοποίηση του κινδύνου για εμάς, την οικογένεια μας και το σπίτι μας.
Η καλοκαιρινή άρδευση είναι απαραίτητη για τα πρώτα χρόνια στον αντιπυρικό κήπο αλλά και ιδανικά στην συνέχεια. Καθώς τα ενυδατωμένα φυτά είναι πιο βραδύκαυστα σε σχέση με τα αφυδατωμένα.
Πληροφορίες για τα φυτά δεν δόθηκαν καθώς υπάρχει πληθώρα υλικού στο διαδίκτυο.
Ο Εξοπλισμός είναι επένδυση και μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην πυρασφάλεια του σπιτιού.

Το μέλλον

Σύμφωνα με τον ΙPCC (Intergovernemental Pannel on Climate Change), η θερμοκρασία στην περιοχή της Μεσογείου θα συνεχίσει να αυξάνεται, το ίδιο και οι καύσωνες.

Οι βροχοπτώσεις προβλέπεται να μειωθούν από 4 έως 22% (πηγή 5).

Όπως φαίνεται οι συνθήκες εξάπλωσης της πυρκαγιάς θα επιδεινωθούν τα επόμενα χρόνια.

Ωστόσο όλα αυτά αποτελούν προβλέψεις και καλό είναι να μη θεωρούνται δεδομένα.

Δεν οφείλει να επικεντρωθούμε στο πρόβλημα με μισανθρωπισμό, όπως είναι της μόδας αλλά στην προσαρμογή μας στις νέες συνθήκες, με λύσεις καινοτομία και το σημαντικότερο πρόληψη σε συλλογικό αλλά και σε ατομικό επίπεδο.

Σχετικά με το συγγραφέα του άρθρου

Είμαι ο Νίκος Παπασπύρου, είμαι 25 χρονών, μεγάλωσα στην Γλυφάδα. Σπούδασα στο Κολλέγιο Περρωτή στη Θεσσαλονίκη γεωργία ακριβείας. Έκανα το μεταπτυχιακό μου στο Πανεπιστήμιο του Wageningen της Ολλανδίας στις φυτικές επιστήμες με εξειδίκευση στις θερμοκηπιακές καλλιέργειες οπωροκηπευτικών. Τον τελευταίο χρόνο ζω και εργάζομαι στην Ολλανδία ως ερευνητής σε μια εταιρία κάθετων καλλιεργειών (Vertical Farming) με μίκρο-φυλλώδη λαχανικά (microgreens). Λατρεύω την φύση, το καλό φαΐ και την καλή παρέα.

Πηγές

Tags: ΑΝΤΙΠΥΡΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ • ΔΑΣΙΚΗ ΠΥΡΚΑΓΙΑ • ΔΕΝΤΡΑ • ΘΑΜΝΟΙ • ΚΗΠΟΣ • ΠΟΕΣ • ΠΥΡΚΑΓΙΑ • ΦΩΤΙΑ