Πυγολαμπίδα - Κολοφωτιά (έντομο)

Σαν παιδί έβλεπα συχνά έντομα πυγολαμπίδες ή κολοφωτιές όπως τις έλεγαν οι παλαιότεροι. Μέσα στο σκοτάδι, ήταν πολύ εντυπωσιακό και σχεδόν απόκοσμο, να βλέπεις μικρά φώτα ανάμεσα στα χορτάρια. Σαν αστέρια πεσμένα στη γη.

Οι πυγολαμπίδες, τραβούσαν άμεσα την προσοχή, καθώς ήταν κάτι το μη αναμενόμενο. Φως μέσα στη νύχτα που δεν προέρχονταν από λάμπες, ρεύμα, ή από κεριά όπως εμείς οι άνθρωποι έχουμε συνηθίσει.

Η βιοφωταύγεια, που είναι η χημική αντίδραση που κάνει το πίσω μέρος της πυγολαμπίδας να λάμπει, προκαλεί το ενδιαφέρον των επιστημόνων. Κι αυτό γιατί με τις χημικές αντιδράσεις που πραγματοποιούνται, παράγεται φως χωρίς απαγωγή θερμότητας. Η απαγωγή θερμότητας είναι χαρακτηριστικό “υποπροϊόν” των τεχνικών μεθόδων που χρησιμοποιούν εμείς οι άνθρωποι για την παραγωγή φωτός, π.χ. λαμπτήρες ηλεκτρικού ρεύματος.

Πριν από λίγες ημέρες, η εμφάνιση μίας πυγολαμπίδας στον κήπο μου, μου έφερε στο μυαλό όλες αυτές της αναμνήσεις. Αλλά και ερωτήσεις! Όπως:

Τι είναι το έντομο πυγολαμπίδα ή κολοφωτιά;

Πυγολαμπίδες ή κολοφωτιές ονομάζουμε τα έντομα της οικογένειας Λαμπυρίδες (Lampyridae) και ανήκουν στην οικογένεια Κολεόπτερα. Χρησιμοποιούν βιοφωταύγεια κατά τη διάρκεια του λυκόφωτος για να προσελκύσουν συντρόφους ή τη λεία τους. Υπάρχουν περίπου 2000 είδη.

Γιατί λάμπουν οι πυγολαμπίδες;

Οι πυγολαμπίδες είναι έντομα που παράγουν με τη μέθοδο της βιοφωταύγειας, φυσικό φως. Το φως αυτό τις βοηθά σε δύο περιπτώσεις: α) Να αναζητήσουν ταίρι (σύντροφο), β) Να προσελκύσουν θηράματα (λεία).

Οι προνύμφες, που έχουν την ικανότητα να λάμπουν (ακόμα και αυτές που ζουν υπόγεια ή κάτω από το νερό), χρησιμοποιούν το φως για να ενημερώσουν τα αρπακτικά, ότι δεν είναι νόστιμα (παράγουν δυσάρεστα, αμυντικά στεροειδή για προστασία).

Επίσης, τα αρσενικά λάμπουν για να εκδηλώσουν το ενδιαφέρον τους προς τα θηλυκά και τα θηλυκά με τη σειρά τους θα τους απαντήσουν, προκειμένου να μπορέσουν τα αρσενικά να τις εντοπίσουν. Κάθε είδος αναβοσβήνει με συγκεκριμένο μοτίβο. Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι οι θηλυκές πυγολαμπίδες επιλέγουν τους συντρόφους ανάλογα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά μοτίβα φωτός. Ο αυξημένος ρυθμός και η ένταση του φωτός, έχουν αποδειχθεί ότι προσελκύουν περισσότερα θηλυκά.

Πως παράγουν οι πυγολαμπίδες το φως;

Οι πυγολαμπίδες πραγματοποιούν μέσα στο σώμα τους μια χημική αντίδραση που τους επιτρέπει να παράγουν φως. Η μέθοδος αυτή ονομάζεται βιοφωταύγεια.

Μια πυγολαμπίδα έχει την ικανότητα να ελέγχει την αρχή και το τέλος της χημικής αντίδρασης, προσφέροντας οξυγόνο στις χημικές ουσίες που είναι απαραίτητες για την παραγωγή φωτός. Όταν υπάρχει διαθέσιμο οξυγόνο, το φωτογόνο όργανο ανάβει και όταν δεν υπάρχει διαθέσιμο, σβήνει.

Πρόσφατα οι ερευνητές παρατήρησαν ότι όταν το φως της πυγολαμπίδας είναι εκτός λειτουργίας, δεν παράγεται μονοξείδιο του αζώτου. Στην περίπτωση αυτή, το οξυγόνο που εισέρχεται στο φωτογόνο όργανο δεσμεύεται στα μιτοχόνδρια, οπότε δεν μεταφέρεται περαιτέρω στο φωτογόνο όργανο.

Αντίθετα όταν παράγεται μονοξείδιο του αζώτου, τότε αυτό συνδέεται στα μιτοχόνδρια, επιτρέποντας στο οξυγόνο να εισέλθει στο φωτογόνο όργανο και να ενωθεί με το ασβέστιο, τη τριφωσφορική αδενοσίνη (ΑΤΡ) και τη χημική ένωση λουσιφερίνη, παρουσία της λουσιφεράσης (ένζυμο βιοφωταύγειας), ώστε να παραχθεί φως. Επειδή το μονοξείδιο του αζώτου διασπάται πολύ γρήγορα, αμέσως μόλις η χημική ουσία σταματήσει να παράγεται, τα μόρια οξυγόνου παγιδεύονται και πάλι από τα μιτοχόνδρια και δεν είναι διαθέσιμα για την παραγωγή φωτός.

Γιατί δεν βλέπουμε πλέον συχνά πυγολαμπίδες;

Διάφοροι παράγοντες ενδέχεται να έχουν συμβάλλει στη μείωση των πυγολαμπίδων όπως είναι η φωτορύπανση και η καταστροφή των οικοτόπων. Εάν ένα χωράφι όπου ζουν πυγολαμπίδες πλακοστρωθεί, οι πυγολαμπίδες δεν μεταναστεύουν σε άλλο χωράφι, απλώς εξαφανίζονται για πάντα.

Πως αμύνονται οι πυγολαμπίδες;

Οι πυγολαμπίδες μοιάζουν ευάλωτες, καθώς το φως που παράγουν μαρτυρά την ακριβή τους θέση στους εχθρούς τους.

Αν κάποιο αρπακτικό επιτεθεί σε μια πυγολαμπίδα, αυτή αμύνεται με την μέθοδο της Αντανακλαστικής Αιμορραγίας. Το αίμα τους φέρει μέσα του μια χημική ουσία με αηδιαστική γεύση που σε πολλές των περιπτώσεων απομακρύνει τον κίνδυνο από κοντά τους.

ΠΗΓΕΣ

Πυγολαμπίδα – Βικιπαίδεια
Βιοχημικός
Οι εχθροί και οι φίλοι του καλοκαιριού