Οι αφίδες είναι πολύ γνωστά έντομα στους αγρότες και στους ερασιτέχνες καλλιεργητές γνωστά με τα κοινά ονόματα αφίδες, μελίγκρες, ψείρες, φυτοφθείρες. Οι πιο πολλές αφίδες έχουν σίφωνες ή κεράτια και ουρίτσα. Τα σιφώνια είναι αγωγοί που παράγουν ορμόνες συναγερμού, έτσι ώστε όταν η αφίδα προσβληθεί από έντομο ή ζώο, προκαλεί διασπορά των υπόλοιπων αφίδων. Είναι μαλακά έντομα, πολύ μικρά, της τάξεως 1-3 χιλιοστά.
Οι αφίδες ζουν κυρίως σε τρυφερούς βλαστούς και νεαρά φύλλα διάφορων φυτών, σε ομάδες το ένα κοντά στο άλλο με το κεφάλι τους προς τη βάση του βλαστού ή του φύλλου. Οι αποικίες τους την άνοιξη μπορεί να σκεπάσουν ολόκληρο το κορυφαίο μέρος των βλαστών.
Οι αφίδες είναι άφθονες κυρίως την άνοιξη και το φθινόπωρο και γενικά με μέτρια θερμό και υγρό καιρό. Την άνοιξη τα θηλυκά άτομα αναπαράγονται ταχύτατα και ειδικά αν έχουμε νέα βλάστηση. Οι ζεστοί και ξεροί μήνες του καλοκαιριού δεν ευνοούν τη συνεχή αναπαραγωγή τους αλλά φέτος είναι λίγο διαφορετικές οι συνθήκες αφού από τη μια έχουμε 35 βαθμούς Κελσίου και από την άλλη βρέχει συνεχόμενα για μέρες. Επίσης, η ανάπτυξη τους επηρεάζεται και από τη παρουσία ειδών καλαμιών και αγριοκαλάμων, στα οποία οι αφίδες “βρίσκουν” καταφύγιο και πολύ περισσότερο αν γειτνιάζουν με φυτά της προτίμησης τους.
Οι αφίδες μυζούν τους χυμούς από τα φυτά, προκαλούν τη συστροφή των φύλλων (πράγμα που τις προστατεύει από τους ψεκασμούς και δυσκολεύει τη καταπολέμηση τους) και αναστέλλουν την ανάπτυξη, γεγονός που επηρεάζει και τη καρποφορία των φυτών. Επίσης, με τα μελιτώματα που εκκρίνουν ευνοούν την ανάπτυξη του μύκητα της καπνιάς. Οι αφίδες είναι η κυριότερη κατηγορία εντόμων που μεταφέρει ιούς, πολλούς και σοβαρούς, κάτι που τις κατατάσσει ανάμεσα στους πιο βλαβερούς εχθρούς των καλλιεργειών.
Για τη καταπολέμηση τους υπάρχουν πολλοί φυσικοί εχθροί αλλά και χημικά μέσα. Πάμε να τα δούμε πιο συγκεκριμένα σε:
- Εσπεριδοειδή
- Μηλοειδή ή γιγαρτόκαρπα: μηλιά, αχλαδιά και κυδωνιά
- Πυρηνόκαρπα: ροδακινιά, βερικοκιά, δαμασκηνιά, κερασιά, βυσσινιά
- Ελιά
- Ακρόδρυα: αμυγδαλιά, φιστικιά, καρυδιά, φουντουκιά, καστανιά
- Αμπέλι
- Κηπευτικά- Λαχανοκομικά
- Ανθοκομικά
Δενδρώδεις καλλιέργειες
Εσπεριδοειδή
Τα εσπεριδοειδή ή ξινά δέντρα περιλαμβάνουν τα παρακάτω είδη: πορτοκαλιά, μανταρινιά, νεραντζιά, φράππα, περγαμοτιά, λεμονιά, κιτριά, βοτρυόκαρπο, Ιαπωνική πορτοκαλιά και διάφορα υβρίδια των εσπεριδοειδών. Μεταξύ των εντόμων- εχθρών, οι αφίδες προξενούν ζημιές μεγάλης οικονομικής σημασίας. Οι ζημιές διαφέρουν από χρόνο σε χρόνο και εξαρτώνται από τη νέα βλάστηση.
Στη χώρα μας, στα εσπεριδοειδή μας συναντάμε περισσότερο τα εξής τρία είδη: Aphis spiraecola, Toxoptera aurantii και Aphis gossypii. Σπάνια βρίσκονται να συνυπάρχουν και τα τρία είδη στα δέντρα μας.
Η θερμοκρασία που ευνοεί την ανάπτυξη των αφίδων και μάλιστα την μαζική ανάπτυξη τους είναι μεταξύ 22 βαθμούς Κελσίου και 27 βαθμούς Κελσίου. Οι αφίδες εγκαθίστανται στη κάτω επιφάνεια των φύλλων και των τρυφερών βλαστών, προκαλώντας “καρούλιασμα”. Την περίοδο της άνθησης, που συμβαίνει το πρώτο δεκαήμερο του Απριλίου, οι αφίδες εγκαθίστανται στα άνθη επιφέροντας σημαντικές ζημιές.
Aphis spiraecola: Στην Ιταλία και άλλες παραμεσόγειες χώρες θεωρείται ως η πιο βλαβερή αφίδα της πορτοκαλιάς, της μανταρινιάς και της κλημεντίνης. Μπορεί να εμφανιστεί δεύτερη προσβολή το φθινόπωρο.
Εικόνα 1. Η πράσινη αφίδα των εσπεριδοειδών που μοιάζει με την αφίδα που προσβάλει τη μηλιά.
Εικόνα 2. Αποικία των αφίδων στη κάτω επιφάνεια φύλλου.
Εικόνα 3. Παρατηρούμε στη φωτογραφία την συστροφή των φύλλων από τις αφίδες.
Toxoptera aurantii: Προκαλεί περισσότερο έντονη συστροφή των φύλλων από τα άλλα είδη αλλά εμφανίζεται και πιο αργά. Αναπτύσσεται ιδιαίτερα σε θερμοκρασίες μεταξύ 22 βαθμούς Κελσίου και 25 βαθμούς Κελσίου.
Εικόνα 4. Καστανή ή μαύρη αφίδα των εσπεριδοειδών.
Εικόνα 5. Αποικία της καστανής αφίδας.
Εικόνα 6. Συστροφή φύλλων από την αφίδα σε φύλλα πορτοκαλιάς.
Aphis gossypii: Προσβάλει περισσότερο τη πορτοκαλιά και τη μανταρινιά και σπανιότερα τη λεμονιά. Προσβάλει επίσης και το βαμβάκι και για αυτό είναι γνωστή και ως “η αφίδα του βαμβακιού”. Μοιάζει πολύ με τη πρώτη αφίδα αλλά το χρώμα της είναι κίτρινο και τα πόδια της διάφανα.
Εικόνα 7. Η αφίδα Aphis gossypii.
Εικόνα 8. Αποικία της αφίδας.
Μηλοειδή ή γιγαρτόκαρπα: μηλιά, αχλαδιά και κυδωνιά
Aphis pomi: Είναι γνωστή αλλιώς ως η “πράσινη” αφίδα της μηλιάς και προσβάλει και τα τρία δέντρα. Το χρώμα της είναι κιτρινοπράσινο έως σκοτεινό πράσινο, με κίτρινες κεραίες, με σιφώνια μαύρα και με ουρά μαύρη. Τον χειμώνα θα την βρούμε με τη μορφή του αυγού σε βλαστούς και κλαδιά και από την άνοιξη έως το φθινόπωρο, η μια γενεά διαδέχεται την άλλη. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις προκαλεί και παραμόρφωση στους καρπούς.
Εικόνα 9. Ενήλικο της πράσινης αφίδας.
Εικόνα 10. Αποικία της αφίδας σε φύλλο μηλιάς.
Dysaphis plantaginea: Η ρόδινη αφίδα της μηλιάς, βλ. άρθρο για καλλιέργεια μηλιάς.
Πυρηνόκαρπα: ροδακινιά, βερικοκιά, δαμασκηνιά, κερασιά, βυσσινιά
Hyalopterus pruni: Αλευρώδης αφίδα των πυρηνόκαρπων. Το χρώμα του ενήλικου είναι σκούρο καστανό έως μαύρο, ενώ το ανήλικο είναι ανοιχτοπράσινο και είναι κηρώδες επίχρισμα που μοιάζει με σκόνη. Οι κεραίες του ανήλικου είναι πιο κοντές από το σώμα της και η ουρίτσα της πράσινη.
Εικόνα 11. Ενήλικο άτομο της αφίδας.
Εικόνα 12. Ανήλικα της αφίδας, όπου διακρίνεται το λευκό επίχρισμα στο σώμα τους.
Εικόνα 13. Ενήλικο μαζί με ανήλικα άτομα.
Εικόνα 14. Ενήλικα και ανήλικα στη κάτω επιφάνεια φύλλου δαμασκηνιάς.
Προσβάλει κυρίως τη βερικοκιά, τη δαμασκηνιά, τη ροδακινιά και λιγότερο τα υπόλοιπα. Επίσης, τη συναντάμε στα καλάμια. Εμφανίζεται στη κάτω επιφάνεια των φύλλων χωρίς όμως να προκαλεί το κατσάρωμα αλλά μπορεί να προκαλέσει πτώση των καρπών.
Myzus persicae: Πράσινη αφίδα της ροδακινιάς, βλ. άρθρο για καλλιέργεια ροδακινιάς.
Ελιά
Prociphilus oleae: Αφίδα που προσβάλει την ελιά, με μαύρο σώμα, ογκώδες και προκαλεί ζημιά σε φύλλα, βλαστούς, άνθη και καρπούς. Τα φύλλα παραμορφώνονται και παρουσιάζουν κηλίδες ανοιχτόχρωμες.
Τα ενήλικα κάνουν την εμφάνιση τους, τους μήνες Ιούνιο-Ιούλιο και Σεπτέμβριο-Οκτώβριο. Παρόλα αυτά δεν αποτελεί σοβαρό εχθρό της ελιάς αφού το θερμό κλίμα της χώρας μας εμποδίζει την ανάπτυξη της.
Εικόνα 15. Αφίδα της ελιάς.
Καταπολέμηση: Ψεκασμοί με χαλκούχα και έτσι περιορίζεται και η επέκταση της καπνιάς.
Ακρόδρυα: αμυγδαλιά, φιστικιά, καρυδιά, φουντουκιά, καστανιά
Αφίδες που συναντάμε στη φιστικιά: Baizongia pistaciae και Geoica utricularia. Μοιάζουν πολύ μεταξύ τους στην όψη και ανήκουν στην ίδια οικογένεια.
Εικόνα 16. Η αφίδα Baizongia pistaciae.
Εικόνα 17. Η αφίδα Geoica utricularia μέσα σε φιστίκι.
Αφίδες που προσβάλουν τη καρυδιά: Callipterus junglandis, Chromaphis junglandicola.
Εικόνα 18. Η αφίδα Chromaphis juglandicola.
Αφίδες που προσβάλουν τη φουντουκιά: Myzocallis coryli και Corylobium avellanae.
Η πρώτη αφίδα ζει στην κάτω πλευρά των φύλλων της φουντουκιάς και μπορεί να γίνει άφθονη. Βρίσκεται στην Ευρώπη, στη νοτιοδυτική Ασία, τη Βόρεια Αφρική, την Ιαπωνία, τη Νέα Ζηλανδία, τη δυτική Βόρεια Αμερική και τη Νότια Αμερική. Η δεύτερη αφίδα ολοκληρώνει τον κύκλο της στη φουντουκιά. Τρέφεται με βλαστούς και σπάνια με τα φύλλα. Διανέμεται μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης ανατολικά προς την Ουκρανία και τη Ρωσία.
Εικόνα 19. Myzocallis coryli.
Εικόνα 20. Η αφίδα Corylobium avellanae.
Αμπέλι
Η αφίδα που εμφανίζεται στο αμπέλι ονομάζεται “φυλλοξήρα της αμπέλου”: Viteus vitifoliae. Είναι μια αφίδα πολυμορφική που ανάλογα με τη μορφή της είτε υπάρχει στο έδαφος και προκαλεί ζημιά στις ρίζες, είτε, αφού εκκολαφθούν τα αυγά κάτω από τον φλοιό, εμφανίζονται στη πάνω επιφάνεια των τρυφερών φύλλων. Υπόγεια, καταστρέφεται το ριζικό σύστημα, ενώ υπέργεια η ανάπτυξη του φυτού καθυστερεί, έχουμε ξήρανση των φύλλων και τελικά ίσως και ξήρανση ολόκληρου του φυτού.
Εικόνα 21. Αυγά της αφίδας.
Εικόνα 22. Μια μορφή της φυλλοξήρας πάνω σε φύλλο αμπελιού.
Καταπολέμηση: Ένας αποτελεσματικός τρόπος είναι η χρησιμοποίηση ανθεκτικών φυτών, που σημαίνει ότι εμβολιάζουμε ευρωπαϊκές ποικιλίες σε αμερικάνικα υποκείμενα.
Κηπευτικά-Λαχανοκομικά
Λάχανο: Η αφίδα του λάχανου, Brevicoryne brassicae: το ενήλικο είναι μικρό, γκριζοπράσινο και καλύπτεται με σκόνη. Οι αφίδες αυτές συγκροτούν ομάδες στην κάτω επιφάνεια του φύλλου του λάχανου, του κουνουπιδιού, του λάχανου των Βρυξελλών και των ραδικιών.
Εικόνα 23. Αποικία της αφίδας του λάχανου στη κάτω επιφάνεια του φύλλου.
Πατάτα: Η αφίδα της πατάτας, Macrosiphum euphorbiae: τα μαύρα αυγά της εκκολάπτονται πάνω σε τριανταφυλλιές και δίνουν ροζ και πράσινα νεαρά άτομα, τα οποία τρέφονται με τα φύλλα και τα μπουμπούκια. Νωρίς την άνοιξη μεταναστεύουν στην πατάτα και είναι φορέας ιώσεων της τομάτας και της πατάτας. Προκαλεί κατσάρωμα των φύλλων και νέκρωση των ανθέων.
Εικόνα 24. Πρασινωπά νεαρά άτομα.
Εικόνα 25. Νεαρά ροζ άτομα της αφίδας.
Ανθοκομικά
Τριανταφυλλιά: Η αφίδα που την προσβάλει είναι η Macrosiphum rosae, όπου το ενήλικο είναι μεγαλόσωμο, πράσινο, με μαύρα σωματικά εξαρτήματα και ροζ στίγματα. Πολύ συχνά βρίσκεται μόνο στην τριανταφυλλιά.
Εικόνα 26. Ανήλικα της αφίδας.
Εικόνα 27. Ενήλικα άτομα της αφίδας πάνω σε τριανταφυλλιά.
Χημική καταπολέμηση
1. Mavrik Aquaflow: εντομοκτόνο με το οποίο ψεκάζουμε το φύλλωμα. Κατάλληλο για την αντιμετώπιση της αφίδας: στην αμυγδαλιά (0,2 ml/lt νερού και 21 ημέρες πριν μαζέψουμε τους καρπούς), στην μηλιά (0,2 ml/lt νερού και 90 ημέρες πριν), στην αχλαδιά (0,2 ml/lt νερού και 90 ημέρες πριν), στη ροδακινιά (0,2 ml/lt νερού και 56 ημέρες πριν), στα εσπεριδοειδή (0,2 ml/lt νερού και 28 μέρες νωρίτερα) και στα καλλωπιστικά (0,2 ml-0,4 ml/lt νερού).
2. Pearl 100 EC: τοξικό για μέλισσες και υδρόβιους οργανισμούς. Κατάλληλο για: μηλιά, αχλαδιά, κυδωνιά (0,075ml-0,125 ml/lt νερού και 7 μέρες πριν τη συγκομιδή), ροδακινιά, βερικοκιά, δαμασκηνιά, κερασιά και βυσσινιά (όμοια με παραπάνω), αμυγδαλιά, φουντουκιά, καρυδιά (0,075 ml/lt νερού και 30 μέρες πριν το μάζεμα), λάχανο (0,075 ml/lt νερού και 7 μέρες νωρίτερα), αγγούρι (0,125 ml/lt νερού και ε μέρες πιο μπροστά). Τέλος, για τα καλλωπιστικά είναι 0,125 ml/lt νερού.
3. Poleci 2,5 EC: Κατάλληλο για: αμπέλι (0,5 ml/lt νερού και 7 ημέρες πριν τη συγκομιδή), ντομάτα και αγγούρι (0,5 ml/lt νερού και 3 ημέρες νωρίτερα), λάχανο (0,3-0,5 ml/lt νερού και 7 ημέρες νωρίτερα), δαμασκηνιά, κερασιά, βερικοκιά και ροδακινιά (0,3-0,5 ml/lt νερού και 7 ημέρες νωρίτερα), αχλαδιά και μηλιά (0,3-0,5 ml/lt νερού και 7 ημέρες πιο μπροστά). Για τα καλλωπιστικά (0,08-0,1 ml/lt νερού/10 τ.μ. και 3 ημέρες πριν τη συγκομιδή) και για καλλωπιστικά (0,1-0,2 ml/lt νερού).
4. Spruzit EC: Κατάλληλο για τριανταφυλλιά, γαρυφαλλιά, χρυσάνθεμο και άλλα καλλωπιστικά αλλά όχι για τη ποϊνσέτια. Περισσότερο κατάλληλο για ερασιτεχνική χρήση. Να εφαρμόζεται κατά προτίμηση νωρίς το πρωί ή το απόγευμα και όχι κάτω από υψηλές θερμοκρασίες και άμεση έκθεση στον ήλιο. Τα φυτά μπορεί να εμφανίσουν μία λιπαρή και λαδωμένη όψη μετά από την χρήση του προϊόντος. Μετά τον ψεκασμό, η άμεση έκθεση σε έντονη ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει ζημιές στα φυτά. Κατάλληλη ποσότητα είναι 10 ml/lt νερού.
Όλα τα παραπάνω σκευάσματα είναι ενδεικτικά. Υπάρχουν πάρα πολλά στην αγορά.
Φυσικοί τρόποι. Βιολογική καταπολέμηση
1. Νερό : Καταβρέξτε το φυτό λοιπόν και περάστε το με βαμβάκι ή ένα πανάκι. Αν το φυτό είναι σκληρό και δεν σπάζει εύκολα μην διστάσετε να χρησιμοποιήσετε νερό υπό πίεση ώστε να εξαφανίσετε με μια κίνηση κάθε μελίγκρα!
2. Νερό με σαπούνι: 1 ως 2 κουταλιές υγρό πράσινο ή λευκό σε ένα λίτρο νερό. Ίσως κάποιοι από εσάς να το γνωρίζετε μαζί με οινόπνευμα αλλά δεν σας το συστήνω γιατί τα τελευταία χρόνια, όσο παράξενο και αν φανεί, οι αφίδες έχουν παρουσιάσει μια “ανθεκτικότητα” στο οινόπνευμα και αντί να μειώνονται, υπάρχουν περιπτώσεις που αυξάνονται.
3. Φυσικό Πύρεθρο: Παράγεται από το χρυσάνθεμο Chrysanthemum cinerariaefolium και τα συγγενή είδη C. roseum και C. carneum. Δρα: κυρίως ως εντομοκτόνο επαφής, αλλά δεν είναι εκλεκτικό ως προς τα ωφέλιμα έντομα, γι’ αυτό και η χρήση τους θα πρέπει να γίνεται μόνο σε περιπτώσεις σοβαρού προβλήματος. Το φυσικό πύρεθρο είναι εντομοκτόνο ευρέος φάσματος και ως εκ τούτου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μελίγκρες, κάμπιες, διάφορες μύγες. Ψεκάζουμε 48 ώρες πριν τη κατανάλωση.
4. Αζαδιραχτίνη: παράγεται από το δένδρο Azadirachta indica ή Νιμ (Neem) και δρα εναντίον πολλών εντόμων, όπως μελίγκρες, κάμπιες, σκαθάρια κ.α. Τελευταίος ψεκασμός πριν από την κατανάλωση είναι οι τρεις ημέρες.
5. Βότανα: Κοντά στη τριανταφυλλιά φυτεύουμε σκόρδο, στο λάχανο φυτεύουμε νεροκάρδαμο και δυόσμο, στο καλαμπόκι ηλίανθο, χωρίς όμως να προκαλεί σοβαρή ζημιά στις αφίδες, στη πατάτα κόλιανδρο, στη ντομάτα φυτεύουμε κοντά πετούνια και νεροκάρδαμο και στο αγγούρι νεροκάρδαμο. Όλα τα παραπάνω λειτουργούν ως εντομοαπωθητικά για τις αφίδες.
6. Τσουκνιδόζουμο: Αφήνουμε τις τσουκνίδες μέσα στο νερό για 10 ημέρες και μετά με αναλογία 1:5 (τσουκνιδόζουμο: νερό) ψεκάζουμε.
7. Πασχαλίτσες: Πολύ σημαντικός εχθρός της αφίδας και δρα ικανοποιητικά αποτελεσματικά.
Σοφία Παπάζογλου
Γεωπόνος, Msc “Διαχείριση Περιβάλλοντος”
Tags: ΑΦΙΔΕΣ • ΜΕΛΙΓΚΡΕΣ • ΣΟΦΙΑ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΓΕΩΠΟΝΟΣ • ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ